Delhi Chin Miphun Kan Dirhmun

Delhi Chin Miphun Kan Dirhmun

By: Zung Lian Thang

Kawlram cu tlangcungmi caah nuhrin covo rialdipnak, biaknak zeirellonak le a phunphun nehsawh thlanglamhnak a tamtuk tikah India khualipi New Delhi ah ralzaam dirhmun in khua kan sa hna. Delhi ah a ummi Chin ralzaam hna hi thlawnglatu (media) kip le ralzam (refugee) latu kip hna nih cun India a cozah sin in an himbawm tuk i, khuasak tuntuknak le fimcawnnak lei zongah a zohkhenh khawh tuk hna tiah an ti, timi thawng hi kan mifim carel mi hna sinin thawng theih lengmang a si. A cozah le police sin cun kan him ngai takmi te khi a lo nain kawl a cozah kut tang nakin kan him lo deuh. India a cozah in cun kan himlonak hma hi leng ah a langh lo caah i runven a har i, kawl a cozah sin in cun kan him lonak hi lengah a hma a langh cawlh tikah i runven awk a fawi caah kan himbawm deuhnak cu a si.
 

Ngandamnak (Health Care): Ngandamnak he pehtlai in UNHCR riantuan hawi a rak simi YMCA nih an kan bultawl tak ko. A mah belte cu zeibantuk in dah an kan bultawl ti hi mi zapi zong nih a thluamthlam tel cu kan theih pah dih lai ka zumh. DDU ah an kan kalter. DDU ahcun damnak taktak in an kan thlawpbul lo. Damnak dingin thlawpbul a haumi tiang kan phanh ahcun a lengah si an kan cawkter. Cun, a herh lomi ah Operation an kan tuah. Cawnnak ah an kan hman. Cawnnak dingah an kan hman cu mithi ruak he kan i khah lonak pelte hmanh a um lo. Chin Refugee nih emergency kan ton zongah zei ah an kan rel piak lo i an kan zoh zok lo ruangah a thi lo dingmi a thi an tam cang. Sibawi chuak ka nih cawnnak ah an kan hman. Minung si man kan ngei ti lo. Refugee minung hi an saram nak hmanh khin zeiah an kan rel piak lo. Refugee dirhmun kan si tikah DDU lo cun a dang fuh panh awk a tha fawn lo. Kannih chinmi cu tlangcung ummi kan si bantukin kan riantuan a hrang. Ram tangah riantuanmi kan si tikah fikfa he aa buahcehmi kan si.

Fikfa sehnak nih a chuahpimi zawtnak cu thinphing, typhoid le raifanh hna an si. Hi ka nih le an damh khawhmi nakin an damh khawh lomi a tam deuh. Cu caah cun, kannih Chin refugee zawt hi cu thinphan dai lo bantuk kan si hna.
 

Pawcawmnak: Don Bosco nih riantuanmi cu thlakhat ah Rs. 1000 an chap hna. An chapmi hna hi riatuantu nih lam nai an fuh panh khawhnak i a tuanmi lawng an chap hna. An fuh panh khawhmi lam nai rian ah cun zapi nih thlakhat Rs. 2000 in Rs 2500 kar hrawng hi buaktlak in an hlawh khawh. Cu hmanh ah cun minung an si ve tikah dam lo caan a um i an hmuhmi taktak hi cu Rs. 1800 cung a kai set bal lo. Cun, Don Bosco nih le cu e kha e an ti le Rs. 1000 taktak hi chap a um bal lo. Cun, rian a tuan kho ve lomi tarnu tarpa le hngakchia hna cu ram lakah tisik anhnah an hrawng i cu an hrawnmi cu kanmah chinmi sin lila ah an kan zuarh. Nikhat ah a hrawn an kalnak rick show man von lak than ahcun Rs. 50 hlei an taang lo. Cu lawng hmanh si loin an zuar tikah vai kut an tong ngawt dih. Cu hmanh ah cun inn man a fak tuk i pa li pa nga in hlan ti lo ahcun hlan khawh ding a si lo. Cu ti an von hlan ti tikah le inn ngeitu nih thawl lengmang a si. Thil man nih le a kai chin lengmang. Rawl tam ti hal in kan um a tam ruangah pawfah zong kan ngei phah viar. Thil kan cawk ah a man hi local minung le refugee minung an kan thleidan rih. An hlawnhmi kawpi char hmanh ah cun buainak kan tong. An duh ti lomi thil kan ei tuk ruang le ti hnawmtam kan din tuk ruangah kan kal (kidney)ah lung a um ti chim kan dai lo. An saram nih a ei mi hmanh kan ei kho lo, zapi ko cu. Minung nih kan duh ti lo tiah kan hlawnhmi cu saram hmanh ah uico lawngnih an ei duh. An uico hmanh kan thluk rih lo. An uico cu an hlawnh ciami kha lunglawmte le sianbute in an eiter. An uico he hmanh kan covo ai dang kho tuk rih. Kan lai bia ah “nangmah uico pa” ti cu sathi hmanh kan i lawmh phahnak biafak a si.
 

 

Himnak (Security): Cozah in cun kan him. Police nih an kan tlai lo. A sinain an minung (local) sinin kan him lo. Nu pawl hi sehzung (factory) ah rian an tuan hna i an lawi tik cu tlaihhrem an tong lengmang. An boss le zong nih an zung (office) chungah auh in an tlaihhrem lengmang hna. Kan chin nu cu lam kam theipi bantuk hmuh in an hmuh hna. Pa zong phaisa an kan hal i kan pek khawh lo hna ruangah vuak kan ton hi a tlawm ti lo. Local minung he buaibainak kan ton caan i Police an hon hmanh ah kanmah tu hi an kan thih phaih cang. Cu tikah Local miung an lor chin lengmang. Buainak kan ton caan i SLIC chimh cu mah le mah phumnak ding khur i cawh he ai khat bak. Kanmah tu kan fak lehlam i kala tu an por a zual.
Chinmi kan buainak cazin an sanhnak zal a pem/tlek rua. Anmah vai he thleidannak lian tuk meisei in an ngei. An zung chung kan luh tiang hmanh in an kan thlei dan rih. Cu caah cun Local minung he buainak kan ton tikah Police siseh SLIC siseh zeihmanh ah an kan rel piak lomi hi Hitler nih Judah mi Foxgen (CCL4) dat hmangin duhsahte in a thah hna bantuk khan thah an kan timh he aa khat bak. Cozah in him lo lawlaw hi i ralrin awk a ttha deuh. Christmas, New Year le Ester Sunday puai kan tuahnak tiangin buainak an kan tuah hnawh ngam. Kan biaknak tiang an serhsat. Kan pum chungah HIV hrik an thlah ciammam le kan tak lengah a sinak (feature) aa hngalh tikah cun thih lawng kan i bat cang. Kan nun hi ruahngam ding hmanh khi a si lo. Zanmang tha zong kan manh kho ti lo. Cucu India ah kan him bak kan ti ngam lai maw?
 

Fimthiamnak (Education): Fimthiamnak hi UNHCR a rianttuan hawi a simi YMCA le Don Bosco nih hma an lak. A tu ah cun Don Bosco lawng an si cang lai cu. A cawn zong cu an cawnter tak hna. A sinain an kan chimhmi nih zeihmanh kan caah pawcawmnak tlak tiang a chuahpi dingmi a si lo. Don Bosco nih computer an chimhmi hna le certificate an pekmi hna khi anmah Don Bosco lila hmanh nih an riantuan dingah an cohlang duh taktak hna lai ka zum lo. An lak hna hmanh ah rian fial chukcho lawngah an duh hna. Anmah lila nih na tling/za bak cang tiah an pekmi certificate, anmah lila hmanh nih von hman duh lo cu an kan dehcawhning hi a fak tuk ngamsam dahkaw. Minung nih thil kan tuahmi cungah kan zoh i kan lak than duh lomi cu thil kan rawkmi le kan ek lawng a si lai ka zumh. Ek hmanh ah an kan rel lo. Ek cu ram thatnak ah cun an fim hlawm ziar i, dawm tel ah maw a si lo le zeimaw zeimaw tal ah an hman. Hmun dang ka dangah an kai hna ah le vai nih an mitthli tla bu le thisen he lengmang in an rak lawiter hna.
Kan fa le an sianginn kainak ding kongah kan lungre a thei. Kaiter ah le mitthli le hnapduk he an lawi pinah zeihmah ah an i chuah lai lo. Hngakchiat lioah vuak tukmi fa cu zeitik hmanh ah an thluak a tlamtlilng ti lo. Cu caah cun, hika kan um peng ko ahcun fa kan ngeih chan zong sullam a ngei ti lo. Kan fa le kongah ruahchannak kan ngeih khawh lo tikah hring tu nu le pa cu zeidah kan chuahchan le fa kan ngeih chan cu a si ne hnga. Vai nih hro le cer tikah moral a dawng. Kan moral a dawngh tikah zeihmanh kan hngal kho ti lo. Cu caah cun, ngandamnak, pawcawmnak, himnak le fimthiamnak kongah kan dirhmun hi ruah lo awk a tha lo. Cucu Delhi ah a ummi Chin ralzaam hna hi thlawnglatu (media) kip le ralzam (refugee) latu kip hna nih cun India a cozah nih nuam tuk le siamrem taktak in a zohkhenh khawh hna caah ramdang pemnak (resettlement) zong an hau lo tiah a aupi mi cu a si.
 

A cunglei kan chimmi hna harnak kan tonmi hi zeitindah khuakhan lairelnak kan ngei lai i lungrualte in kan doh ti hna lai ti loin kanmah le kanmah tu kan i do kan i ral hna. Kan i rem hna lo. Khrihfabu a karh, community a tam. Chinmi umnak ahhin Delhi hi kan minung rup loin Khrihfabu le community tamcemnak hmun a si lai ka zumh. Kan minung nakin khrihfabu le community a tam deuh lai phan a um ngai. Pathian dawtnak ruangah ramdang ummi chungkhat bawmhnak thawngin Baibal sianginn kum hnih khat kan von kai i, mirang holh ka hnih khat kan von thiampah le caangka, kan aw a puam cawlh. Kan ban thui aa dang cang. Cu tikah thutdan sang cuhnak lungthin put in Khrihfabu le community thenhmalnak khurkhua lawng kan khaang cang. Hruaitu upa kan doh hna. Khrihfabu le community aa dan cang ahcun lung i rual cu chim lo, a doh in kan i doh cang hna. Kan i doh tuknak ah ralzam kan si kan i philh. Zapi ko cu UNHCR zung hmanh a thei rih lomi kan tam. Women Centre, SLIC le Don Bosco ah voikhat hmanh harnak kong a chim ballo minung kan rak tam tuk. Khrihfabu kip nih mission thlah lo cu lungkil thlite ruah nawl a har tuk ne ai tiah harsat bu cun tlangrian phun in hon thlah cio a si. Khrihfabu chungtel (member) lungmu a fak. Tha a di. Mah sining le pawngkam um tuning i fian ta a herh.

Cu pinah ramdang kal dingmi lawngbual (airport) ah khawmpi zawh phun in kan ponghpi hna. Kan buai chinchap rih. Khual kan si ruat loin inn ngeitu dirhmun ah kan i ruat. Zalam ah kan au. Nungak pawl nih le vai pa cu an thi a lin ti thei ko buin fashion piah phun in zalam ah kan chawh hnawh hna. Ralzam nih kan tuah awkhnga tuah in, kan hrial awkhnga hrial kha Pathian nih a duhmi lungput zong a si i taksa sinak zong in thanchonak le thluachuah hmuhnak zong a si ti kha pumpak pakhat cio kan lungthin put ah cam ko seh.